به گزارش پایگاه خبری «عصر معدن» به نقل از صدا و سیما، مدیرعامل شرکت ملی صنایع مس ایران، در  بازدید از طرح‌های توسعه‌ای مجتمع مس شهربابک، سه محور اصلی فعالیت شرکت را چنین برشمرد: استفاده حداکثری از ظرفیت‌های موجود، شتاب بخشی به اجرای طرحها، و برداشتن موانع بر سر راه سرمایه گذاران داخلی و خارجی.

ایران با در اختیار داشتن حدود دو درصد ذخایر جهانی مس و سهم یک و نیم تا دو درصدی از تولید جهانی، از ظرفیت بالایی برای رشد برخوردار است، اما بهره برداری کمتر از استاندارد جهانی، فرسودگی برخی تجهیزات و هزینه بر بودن استخراج موجب شده تا فاصله این سهم با جایگاه واقعی حفظ شود. بخش قابل توجهی از این ذخایر در استان کرمان، از جمله در مجتمع‌های مس سرچشمه و خاتون آباد، متمرکز شده است. همچنین، معادن مس در سایر نقاط کشور مانند منطقه آذربایجان (مس سونگون) و استان یزد نیز از اهمیت بالایی برخوردارند.

سیدمصطفی فیض، معتقد است: راهبرد بنیادین شرکت، تکمیل زنجیره ارزش مس از استخراج تا تولید محصوالت نهایی با ارزش افزوده بالا است.

به گفته وی برای تحقق این هدف، شرکت متمم به عنوان بازوی مهندسی و توسعه، 18 طرح بزرگ و متوسط را پیش می‌برد که شامل تولید کنسانتره، بخش ذوب و پالایش و نیز ایجاد زیرساخت‌های ریلی، انرژی و پشتیبانی می‌شود.

این 18 طرح توسعه‌ای شامل طرح‌هایی حیاتی در زنجیره ارزش مس است که از استخراج و فرآوری مواد معدنی تا تولید محصولات نهایی را در بر می‌گیرد. در بخش استخراج، تمرکز بر افزایش ظرفیت استخراج از معادن موجود و همچنین فعالسازی معادن جدید است.

در بخش فرآوری، توسعه واحد‌های تولید کنسانتره مس با عیار بالا و همچنین احداث یا توسعه کارخانه‌های تغلیظ برای استخراج فلز از کانسار‌های کم عیارتر در دستور کار قرار دارد.

مرحله ذوب و پالایش، جایی که مس خام به کاتد مس خالص با خلوص 99.999 درصد تبدیل‌می‌شود، برای دستیابی به ارزش افزوده بالا حیاتی است. ایران دارای ظرفیت تولید کاتد مس است، اما افزایش این ظرفیت و همچنین توسعه واحد‌های تولید محصولات نهایی مس مانند مفتول، سیم، ورق، و لوله مسی، از اولویت‌های شرکت ملی صنایع مس ایران محسوب می‌شود.

علاوه بر این، ایجاد زیرساخت‌های حمایتی مانند توسعه حمل ونقل ریلی برای انتقال مواد معدنی و محصولات نهایی به بنادر صادراتی، تأمین انرژی پایدار برای واحد‌های تولیدی از طریق ساخت نیروگاه‌های اختصاصی، و همچنین توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و رفاهی در مناطق معدنی، از بخش‌های مهم این طرح‌های توسعه‌ای هستند. این رویکرد جامع، نشان دهنده تلاش برای ایجاد یک اکوسیستم صنعتی کامل حول محور مس است.

جایگاه و اهمیت مس در اقتصاد ملی و جهانی

مس فلزی پرکاربرد در صنایع نوین مانند انرژی‌های تجدیدپذیر، خودرو‌های برقی، و شبکه‌های انتقال برق است. در اقتصاد بدون نفت، این فلز می‌تواند به یک موتور پایدار رشد تبدیل شود.سهم فعلی مس در تولید ناخالص داخلی ایران حدود نیم تا هفت دهم درصد است که با احتساب صنایع وابسته به 5/1 درصد می‌رسد. هدف گذاری شرکت ملی صنایع مس ایران این است که تا سال 1409 این سهم به حدود 3 درصد اقتصاد غیرنفتی و 3 درصد بازار جهانی افزایش یابد.

این افزایش سهم در تولید ناخالص داخلی غیرنفتی، نه تنها به معنای افزایش حجم تولید وصادرات محصولات مسی است، بلکه نشان دهنده نقش مؤثرتر این صنعت در تنوع بخشی به درآمد‌های ارزی کشور و کاهش وابستگی به درآمد‌های نفتی است. در حال حاضر، سهم ایران از تولید جهانی مس با توجه به ذخایر قابل توجه آن، با ایده آل فاصله دارد. کشور‌های شیلی و پرو به ترتیب بزرگترین تولیدکنندگان مس در جهان هستند و ایران در رده‌های بعدی قرار دارد.

با این مسیر، صادرات محصولات فرآور ی شده مس می‌تواند سالانه بین 5 تا 7 درصد کل ارزآوری غیرنفتی کشور را تأمین کند؛ ظرفیتی که وابستگی بودجه به درآمد‌های نفتی را به طور قابل توجهی کاهش خواهد داد. منظور از محصولات فرآوری شده، محصولاتی است که پس از استخراج و تغلیظ، وارد مراحل ذوب، پالایش و ریخته گری شده و به اشکالی مانند کاتد مس،بلوم، بیلت، مفتول، ورق، لوله و یا آلیاژ‌های مس (مانند برنج و برنز) تولید می‌شوند. این محصولات به دلیل داشتن ارزش افزوده بالاتر، در بازار‌های جهانی از قیمت و تقاضای بیشتری برخوردارند.

در سال‌های اخیر تقاضا برای مس به دلیل رشد سریع صنعت خودرو‌های الکتریکی، توسعه زیرساخت‌های انرژی تجدیدپذیر (مانند مزارع خورشیدی و بادی که نیازمند مقادیر زیادی سیم و کابل مسی هستند) و همچنین نوسازی شبکه‌های انتقال برق، بسیارافزایش یافته است. ایران با بهره گیری از ذخایر خود و توسعه زنجیره ارزش، می‌تواند از این فرصت جهانی برای ارزآوری و توسعه اقتصادی بهره‌مند شود.

چالش‌های مهم پیشروی صنعت مس ایران

1 - فناوری فرسوده و هزینه‌های بالای استخراج نسبت به استاندارد جهانی: بسیاری ازتجهیزات استخراج و فرآوری در معادن مس ایران قدیمی هستند و بازدهی پایینی دارند این امر منجر به افزایش هزینه‌های تولید و کاهش حاشیه سود می‌شود. همچنین استخراج مس از کانسار‌های کم عیارتر، نیازمند تکنولوژی‌های پیشرفته‌تر و هزینه‌های سرمایه گذاری بالاتری است.

2- نرخ پایین استخراج در قیاس با کشور‌های همسایه: با وجود ذخایر قابل توجه، میزان استخراج مس در ایران نسبت به کشور‌های همسایه و یا کشور‌های پیشرو در صنعت مس، کمتر است. این موضوع میتواند ناشی از دالیل مختلفی از جمله محدودیت‌های فناوری، کمبود سرمایه گذاری یا پیچیدگی‌های استخراج از معادن باشد.

3- زیرساخت‌های حمل ونقل ناکافی به ویژه نبود خطوط ریلی مستقیم به بنادر صادراتی: حمل ونقل مواد معدنی و محصولات مسی به بنادر برای صادرات، یکی از بخش‌های هزینه بر صنعت مس است. عدم وجود زیرساخت‌های حمل ونقل مدرن و کارآمد، به ویژه خطوط ریلی مستقیم که بتوانند حجم بالایی از مواد را به سرعت و با هزینه کمتر به بنادرمنتقل کنند، یک چالش جدی محسوب می‌شود.

4- تأمین مالی ناپایدار برای طرح‌های بزرگ و بلندمدت: طرح‌های توسع‌های در صنعت مس به ویژه احداث کارخانه‌های ذوب و پالایش و یا توسعه معادن جدید، نیازمند سرمایه گذاری‌های کلان و بلندمدت هستند. ناپایداری در تأمین مالی، تغییرات مکرر در سیاست‌های اعتباری، و یا دشواری دسترسی به منابع مالی، می تواند اجرای این طرح‌ها را با تأخیر مواجه کند.

5- نبود نشان تجاری ملی قدرتمند برای محصولات مسی ایران در بازار جهانی: در حال حاضرمحصولات مسی ایران در بازار‌های جهانی عمدتاً به صورت کالای پایه شناخته می‌شوند و برند ملی مشخصی برای آنها وجود ندارد. این امر باعث می‌شود که ارزش افزوده واقعی این محصولات به تولیدکننده ایرانی نرسد و بخشی از آن توسط واسطه‌ها و بازار‌های جهانی کسب شود.

راهکار‌های عملی برای جهش صنعت مس ایران

1- جهش فناوری و به روزرسانی تجهیزات

- بهره گیری از معدنکاری هوشمند و سامانه‌های پایش برخط کیفیت ماده معدنی: استفاده از فناوری‌های دیجیتال و هوش مصنوعی در فرآیند‌های استخراج و فرآوری می‌تواند بهینه سازی مصرف انرژی، کاهش ضایعات، افزایش دقت در استخراج و همچنین امکان پایش لحظه‌ای کیفیت کانسنگ را فراهم آورد. سیستم‌های پایش برخط، اطالعات دقیقی از ترکیب شیمیایی و خصوصیات فیزیکی ماده معدنی در اختیار مهندسان قرار می‌دهند و به آنها اجازه می‌دهند تا فرآیند فرآوری را به صورت دینامیک تنظیم کنند.

- جایگزینی تجهیزات فرسوده و استفاده از فناوری‌های نوین فرآوری با بازدهی بالاتر سرمایه گذاری:در خرید ماشین آلات و تجهیزات مدرن و به روز، از جمله کامیون‌های معدنی با ظرفیت بالا، حفاری‌های پیشرفته، و تجهیزات فرآوری با راندمان بالاتر (مانند فلوتاسیون و تکنیک‌های لیچینگ مدرن)، نقش کلیدی در کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره وری خواهد داشت.

2- تکمیل زنجیره ارزش

- ایجاد کارخانه‌های تولید نیمه ساخته‌ها مانند مفتول و مقاطع مسی در مناطق نزدیک به معدن: با توجه به هزینه‌های حمل ونقل، احداث کارخانه‌های تولید محصولات نیمه تمام مسی (مانند مفتول، میله، ورق، و لوله) در نزدیکی معادن و یا در مناطق دارای دسترسی مناسب به منابع انرژی و آب، میت واند هزینه‌های تولید را کاهش داده و ارزش افزوده مناسب به منابع انرژی و آب، میت واند هزینه‌های تولید را کاهش داده و ارزش افزوده بیشتری را در داخل کشور حفظ کند.

- سرمایه گذاری در صنایع پایین دست مرتبط با انرژی‌های پاک و تجهیزات پیشرفته: هدایت سرمایه گذاری به سمت صنایعی که از مس به عنوان ماده اولیه اصلی استفاده می‌کنند.

مانند تولید قطعات خودرو‌های الکتریکی، توربین‌های بادی، پنل‌های خورشیدی و تجهیزات پیشرفته شبکه‌های برق، می‌تواند تقاضا برای محصولات مسی را افزایش داده و وابستگی به بازار‌های سنتی را کاهش دهد.

3- تأمین مالی پایدار

انتشار اوراق مشارکت و ایجاد صندوق‌های سرمایه گذاری تخصصی در حوزه مس: جذب سرمایه از طریق ابزار‌های مالی نوین و متنوع، مانند انتشار اوراق مشارکت با پشتوانه دارایی‌های شرکت ملی صنایع مس ایران، یا راه اندازی صندوق‌های سرمایه گذاری اختصاصی مس، می‌تواند منابع مالی پایداری را برای طرح‌های توسعه‌ای فراهم کند.

4- توسعه زیرساخت‌ها

- اتصال مستقیم معادن به خطوط ریلی و بنادر صادراتی اختصاصی برای کاهش هزینه حمل: توسعه شبکه حمل ونقل ریلی، از جمله احداث خطوط جدید و یا ارتقاء خطوط موجود، و همچنین‌ ایجاد پایانه‌های بندری اختصاصی برای حمل محصولات معدنی، می‌تواند هزینه‌های لجستیکی را به طور چشمگیری کاهش دهد.

- ساخت نیروگاه‌های اختصاصی برای تأمین انرژی پایدار واحد‌های تولیدی: وابستگی به شبکه سراسری برق، گاهی با قطعی یا نوسانات کیفیت همراه است که می‌تواند تولید را مختل کند. ساخت نیروگاه‌های تولید برق (اعم از نیروگاه‌های حرارتی، گاز یا تجدیدپذیر) به صورت اختصاصی برای مجتمع‌های صنعتی مس، تضمین کننده تأمین انرژی پایدار و با کیفیت مورد نیاز است.

5- سیاست صادراتی هوشمند

- ایجاد نشان ملی مس ایران و برندسازی جهانی محصولات ایرانی: توسعه یک برند قوی و معتبر برای محصولات مسی ایران در بازار‌های بین المللی، از طریق تمرکز بر کیفیت، رعایت استاندارد‌های جهانی، و بازاریابی هدفمند، می‌تواند ارزش برند محصولات ایرانی را افزایش داده و دسترسی به بازار‌های جدید را تسهیل کند.

- انعقاد قرارداد‌های بلندمدت صادراتی با صنایع کلیدی جهان، به ویژه تولیدکنندگان خودرو‌های برقی و تجهیزات نیروگاهی: عقد قرارداد‌های راهبردی و بلندمدت با شرکت‌های بزرگ بین المللی در صنایع نوظهور و رو به رشد، می‌تواند جریان صادرات را تضمین کرده و سودآوری پایدار را برای صنعت مس ایران به ارمغان بیاورد.

6- پیوند با اقتصاد بدون نفت

- هدفگذاری سهم سه درصدی غیرنفتی جی دی پی تا سال: 1409 این هدفگذاری، نیازمند افزایش همزمان تولید، توسعه زنجیره ارزش، و ارتقاء جایگاه صادراتی محصوالت مسی است. این امر به عنوان یک اولویت راهبردی، باید در برنامه ریزی‌های کلان اقتصادی کشورمد نظر قرار گیرد.

- سرمایه گذاری مجدد بخشی از درآمد‌های صادراتی در اکتشاف و توسعه معادن جدید: ایجاد یک چرخه توسعه پایدار، مستلزم سرمایه گذاری مجدد در بخش اکتشاف و توسعه برای شناسایی و بهره برداری از ذخایر جدید مس است. این امر تضمین کننده ادامه حیات صنعت مس در بلندمدت خواهد بود.

تحلیل نهایی

تأکید مسئولان صنعت مس بر زنجیره کامل ارزش و پیاده سازی راهبرد‌های فوق، نشان از تغییر رویکرد بنیادین صنعت مس ایران از خام فروشی به ارزش آفرینی دارد. با اجرای همزمان این سیاستها، ایران می‌تواند تا پنج سال آینده به جایگاه دوم منابع پایدار ارزآوری غیرنفتی پس از پتروشیمی برسد و نقشی پررنگ در اقتصاد جهانی فلزات ایفا کند. دستیابی به این جایگاه، علاوه بر منافع اقتصادی مستقیم، به تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی ایران در بازار‌های جهانی مواد معدنی نیز کمک خواهد کرد. موفقیت در این مسیر، نیازمند عزم جدی دولت، همکاری بخش خصوصی و سرمایه گذاری پایدار در زیرساختها، فناوری و نیروی انسانی متخصص است.