عصر معدن- شش مومیایی کشفشده در زمستان سال ۱۳۷۲ (۱۹۹۳ میلادی) در معدن نمک چهرآباد استان زنجان یافت شده که این روزها به مردان نمکی شهره شده است.;
به گزارش پایگاه خبری «عصرمعدن» به نقل از مشرق، از میان مردان نمکی یافت شده، سه مرد نمکی مربوط به زمان هخامنشیان (حدود 400 پیش از میلاد) و دو مرد نمکی دیگر نیز مربوط به اواخر دوران ساسانی (حدود 400 تا 600 بعد از میلاد) هستند.
در میان آنها جسد یک زن و یک پسر نوجوان نیز وجود دارد، تعدادی از مردان نمکی بر اثر ادامهٔ کار معدن با بولدوزر، بهشدت آسیب دیدهاند.
گفته می شود در سال 2008 بهرهبرداری از معدن متوقف شد و جسد ششمین مرد نمکی به دلیل کمبود امکانات لازم برای نگهداری از آن، دست نخورده در معدن باقی ماند.
مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان زنجان از زنجان می گوید: لباسهایی که بر تن مومیاییهای معدن نمک دوزلاخ در چهرآباد محفوظ مانده، اطلاعات بسیار با ارزشی در مورد نحوه پوشش، رنگآمیزی و بافتن پارچه در زمان خود به ما میدهد مثلا مومیایی شماره 4 لباس کامل بر تن دارد و پارچههای لباس هم در وضع بسیار مناسبی حفظ شدهاند.
کشف مردان مومیایی شده در غار نمک
در زمستان سال 1372، معدنکاران بههنگام خاکبرداری و استخراج نمک از معدن زیر تپههای این منطقه، با نیمتنهه یک جسد روبهرو شدند. این جسد دارای ریش و موی بلند و حلقهٔ گوشوارهای از جنس طلا در گوش چپ بود.
پاییز 1383 معدنکاران در حین کار با بولدوزر دوباره با بقایای اسکلت انسانی برخورد کردند که به دلیل کار با بولدوزر تا حد زیادی متلاشی شده بود، بررسیهای نخستین بر روی بقایای انسانی که پس از انتقال به میراث فرهنگی، مرد نمکی شماره 2 نامگذاری شد، نشان داد که این بقایا متعلق به مردی میانسال با میانگین قد حدود 180 سانتیمتر بوده که در جریان ریزش دیوارهها و سقف تونل کشته شدهاست.
مرد نمکی شماره 3 همچون مرد نمکی 2 به صورت اتفاقی و طی کار باطلهبرداری بولدوزر توسط معدنکاران در سال 1383 کشف شد.
مرد نمکی شماره 4 سالمترین و کاملترین جسد نمکی به دست آمده از معدن چهرآباد است که براساس پژوهشهای انجام گرفته مشخص شد این مومیایی طبیعی، پسر جوانی بوده که به هنگام مرگ حدود 16 سال داشتهاست.
در کاوش فصل دوم مرد شماره پنج کشف شد، بافت بدن این مرد نمکی پوسیده و از بین رفته بود و بافت نرم فقط در قسمتهایی کوچک از دو دست، پاها بخشهایی از صورت، سینه و لگن باقیمانده بود. موی سر جسد به شرایط محیطی که مرد نمکی در آن قرار گرفته بر میگردد، کم بودن میزان نمک در این محیط نفوذ آب از بالای کوه به این بخش از معدن از دلایل اصلی پوسیده شدن زیاد مرد نمکی شماره 5 است.
با آغاز فصل سوم کاوش در خرداد 1386 جمجمه ششمین مرد نمکی مربوط به دوره ساسانی کشف شد که به علت نبود مجوز حفاری و مشکل در نگهداری، این جسد تاکنون درون نمک باقیماندهاست.
همکاری اداره کل میراث فرهنگی زنجان با موزه معدن بوخوم آلمان
درفصل سوم کاوشهای باستانشناسی معدن نمک چهرآباد زنجان، هیاتی از دانشگاه بوخوم و موزه این شهر، دانشگاه سوئیس و اداره کل میراث فرهنگی استان زنجان همکاری میکنند.
این کاوشها براساس تفاهمنامهای بین اداره کل میراث فرهنگی استان زنجان، دانشگاه بوخوم و موزه معدن بوخوم آلمان صورت میگیرد.
به گفته رحمتی با انجام آزمایشهای سالیابی به روش کربن 14، که بر روی نمونه استخوانها و پارچههای مجموعه صورت گرفت، قدمتی حدود 1700 سال (اواخر اشکانی – اوایل ساسانی) برای مرد نمکی تعیین گردید.
آزمایشهای دیانای نشان داد که سن مرد نمکی هنگام مرگ حدود 37 سال و قد وی حدود 175 سانتیمتر بودهاست، با بررسی آزمایشهای انجامشده روی سلولهای موی سر، گروه خونی مرد نمکی +B تعیین شد.
با آزمایش سی تی اسکن و رادیولوژی که با همکاری دکتر جلال جلال شکوهی انجام گرفت، مشخص شد که مرد نمکی دراثر سقوط ناگهانی درون یکی از گودالهای معدن نمک و وارد شدن ضربه بسیار شدید به ناحیه راست جمجمه و صورت از بین رفتهاست. مطالعات باستانشناختی بر روی مجموعه مرد نمکی نشان داد که به علت آرایش خاص موهای بلند سر و صورت، وجود گوشواره طلا در گوش چپ، چکمه چرمی با ساخت و دوخت بسیار ظریف و هنرمندانه و همچنین نوع و بافت تکنیکی پارچه لباس و بدست آمدن شئ نقرهای همراه با متوفی، فرد مزبور یک کارگر ساده معدن نمک نبوده، بلکه فردی عالی رتبه و دارای پایگاه اجتماعی بالا بودهاست، اما علت حضور، سقوط و مرگ وی در معدن نمک چهرآباد همچنان در پردهٔ راز و ابهام باقی ماندهاست.
در آذر ماه 1394 مردان نمکی شمارههای یک و پنج با رویکرد کشف یافتههای جدید در یکی از مراکز علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران سی تی اسکن شدند.
گفتنی است عمارت ذوالفقاری مربوط به دوره قاجار است و در زنجان، خیابان طالقانی واقع شده و این اثر در تاریخ 25 اسفند 1375 با شمارهٔ ثبت 1852 بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پیکر نخستین مومیایی در معدن نمک چهرآباد واقع در یک کیلومتری جنوب روستای حمزهلو در ناحیه غرب شهرستان زنجان پیدا شدهاست. سر و پای چپ یکی از این مردان در موزهٔ ایران باستان تهران قابل بازدید است. جسد سه تن دیگر از مردان نمکی در عمارت ذوالفقاری در شهر زنجان نگهداری میشود.